2023 жыл 12 апрель күни Заҳириддин Муҳаммад Бобур атындағы Орайлық Еко бағында Глобал екологиялық фонды (GEF) дың грант қаржлары есабына Өзбекстан Республикасы Тәбияат ресурслары министрлиги ҳәм БМТ Раўажланыў программасы шериклигинде әмелге асырилатуғын Биохилма-хиллик бойынша глобал программасын ерте қоллап-қуўатлаў (GBF-EАS) қоспа жойбарының басланғыш жыйналысы дүзилди.

Мағлыўмат ушын, 2022 жыл 19 декабрь күни Биохилма-хиллик бойынша Кунминг-Монреал глобал программасы (GBF) 190 мәмлекет тәрепинен мақулланди. Бул тарийхый программа 2050 жылға келип тәбияат менен уйқаслықта жасайтуғынлық дүня глобал концепциясы мақсетлерине ерисиў ушын жол картасын белгилейди. Программаның тийкарғы көрсеткишлери 2050 жылға шекем 4 мақсет ҳәм 2030 жылға шекем 23 нышанға ерисиў есапланады. Программа биохилма-хиллик бойынша глобал ҳәрекетлер ушын беккем тийкар болып, Ықлым өзгериўи бойынша Париж питимин толдырады ҳәм 2050 жылға келип ықлым өзгериўине шыдамлы ҳәм ҳәм турақлы дүняға жол ашады.

«Өзбекстан глобал интеграция мәселелеринде актив позицияны иелейди, — деди илажда сөйлеў сөйлеген Тәбияат ресурслары министри Азиз Абдуҳакимов. — Биз биохилма-хиллик ҳәм улыўма тәбияатқа жәмиеттииң мунасәбетин өзгертиўге қаратылған кең қамтылған илажларды әмелге асырыўға салмақлы үлес қосыўға интиламиз».

Атап өтиў керек, биохилма-хиллик бойынша Кунминг-Монреал глобал программасына қосыў менен бир ўақытта Өзбекстан дүняның басқа көплеген мәмлекетлери сыяқлы оны әмелге асырыў ушын өзиниң миллий мақсетлерин белгилеў миннетлемеин алды. Басланған жойбар Өзбекстанның биохилма-хилликни сақлаў, соның менен бирге, тәбияатты қорғаў, моныторингини әмелге асырыў ҳәм финанслық тәмийнлеў бойынша сиясатын белгилеп беретуғын Миллий стратегиясы ҳәм Ҳәрекетлер режесини глобал программасының күн режимине сәйкес келетуғын тәрзде қайта көрип шығыўға көмеклеседи.

 Биологиялық түрме-түрлықты сақлаў ҳәм одан турақлы пайдаланыўды тәмийинлеў бойынша ҳәрекетлер жобасы :

 — меъёрий-ҳуқықый базаны жетилистириў;

 — давлат кадастрын жүргизиў ҳәм өсимлик ҳәм де ҳайўанот дүнясы объектлери моныторингини жүргизиўди жетилистириў;

 — сиёсатни қәлиплестириў ҳәм қарарлар қабыллаў ушын зәрүр болған биохилма-хилликнинг жағдайы ҳәм әҳмиети туўрысындағы заманагөй илимий информацияны жетилистириў;

 — ҳайвон ҳәм өсимликлердиң кем ушрайтуғын ҳәм жоғалып кетиў қәуипи астында турған түрлерин қайта тиклеў бойынша илажларды әмелге асырыў ;

 — ҳайвонот ҳәм өсимлик дүнясы объектлеринен нызамға қарсы пайдаланыў үстинен қадағалаўды күшейтиў;

 — муҳофаза етилетуғын тәбийий аймақлар (ҚТ) системасын ҳәм екологиялық туризмни раўажландырыў ;

 — аҳолининг сана-сезимине және екологиялық мәденияты дәрежесин асырыў.

«Биохилма-хиллик ҳәм екотизим хызметлериниң жоғалып кетиўи ғәрежетлер ҳәм хатерлерди асырыўы ҳамда економикалық көрсеткишлердиң төменлеўине алып келиўи мүмкин, — деди БМТ Раўажланыў Программасының Өзбекстандағы турақлы жәнекили Матилда Димовска. — Биз ҳәзир де бул тәсиринлерди болжап атырмыз. Арал теңизиниң қуриб баратырғаны, пүткил мәмлекет бойлап тез-тез жүз болып атырған шаң дүбелейлери тәбийий ресурслардан жуўапкерли тәрзде пайдаланыў кереклигин аңлатады».

Мағлыўмат ушын, Өзбекстан биохилма-хиллиги 27 миңнен аслам түрлерди өз ишине алады. Олар арасында омыртқасыз ҳайўанлардың 14900 түри, омыртқалы ҳайўанлардың болса 715 түри ушрайды. Омыртқалылардың 107 түри сутемизувчилар, 467 түри қус, 61 түри судралиб журетуғынлар, 3 түри амфибиялар, 77 түри балықлар болып табылады. Соның менен бирге, 11000 түрдеги өсимликлер, заммаррықлар, суў өсимлиги бар.

Буннан тысқары, жоқары жабайы өсимликлердиң 4300 түри болып, олардан 8 проценти ендемик түрлер болып табылады.

Өзбекстан Республикасы Қызыл китапына (2019 ) 206 ҳайўан ҳәм 314 өсимлик түри киритилген.

Тийкарғы глобал мақсетлерден бири бул 2030 жылға шекем дүня бойлап пәсеңлеўге дус келген екотизимларни 30% қайта қайта тиклеў, мәлим түрлердиң жоқ болып кетиўин тоқтатыў ҳәм 2050 жылға келип барлық түрлердиң жоқ болып кетиў қәупин ҳәм тезлигин он теңдей кемейтиў, 2030 жылға шекем пестицидлар қәупин кеминде 50% га кемейтиў, аўыл хожалығы, балықчилик ҳәм орман хожалығы ушын ажыратылған аймақларды турақлы басқарыў ҳәм агроекология ҳәм басқа биохилма-хилликни қоллап-қуўатлайтуғын әмелиятларды сезилерли дәрежеде асырыў (мақсетлердиң толық дизими www.cbd.int/doc/decisions/cop-15-dec-04-en.pdf мавжуд) есапланады.

Келеси еки жыл даўамында жойбар шеңберинде 2020 жылдан кейинги дәуирде биохилма-хилликни сақлаўдың үстин туратуғын бағдарларын әмелге асырыў нәзерде тутылған. Соның менен бирге, миллий мақсетлер, моныторың, сиясат ҳәм финанслық тийкарларды Глобал программа менен муўапықластырыў ҳәм ерте ҳәрекетлерди тезлестириў мақсетинде министрлик ҳәм кеңселер, илимий дөңгелеклер, ННТлардан ибарат миллий ҳәм халық аралық мәпдар тәреплер менен шерикликти жолға қойыў жойбарластырылған.

Дерек: Өзбекстан Республикасы Экология, қоршаған орталықты қорғаў ҳәм климат өзгериўи министрлиги